Το Πρωτόκολλο SPIKES δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό “The Oncologist” τον Μάρτιο του 2000.
Αποτελεί ένα πρωτόκολλο έξι σταδίων, το οποίο καθοδηγεί τον Ιατρό:
- στη διαδικασία της μεταφοράς δυσάρεστων πληροφοριών
- στη διαχείριση των αντιδράσεων του ασθενούς
- στην παροχή πληροφοριών για την κατάσταση της υγείας του
- στην προτροπή του ασθενούς να συμμετέχει στο θεραπευτικό πλάνο.
Το ακρωνύμιο SPIKES υποδηλώνει:
S = setting up the interview
P = patient’s perception
I = invitation
K = knowledge
E = empathy, emotional
S = Summary, strategy of the plan of care
Είναι, δηλαδή, ένας μνημονικός κανόνας που έχει ως στόχο τη μετατροπή της διαδικασίας ενημέρωσης του ασθενούς σε μια εποικοδομητική συζήτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης και το θεραπευτικό πλάνο που θα ακολουθήσουν ο ασθενής και η θεραπευτική ομάδα.
Το πρωτόκολλο έχει τη μορφή των διαδοχικών «βημάτων», δηλαδή, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ένα βήμα, θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η επίτευξη του προηγούμενου.
S-Setting up the interview
Στο στάδιο αυτό είναι αναγκαίο ο θεράπων ιατρός που ενημερώνει τον ασθενή, να φροντίσει να έχει έναν ιδιωτικό και ήσυχο χώρο αλλά και τον απαραίτητο χρόνο που χρειάζεται για να τον ενημερώσει.
Πραγματικά αξίζει να βρει ο θεράπων ιατρός έναν ιδιωτικό χώρο, όπως το γραφείο του με την πόρτα κλειστή ή κουρτίνες γύρω από το κρεβάτι του ασθενούς καθώς οι διακοπές από το περιβάλλον, δύναται να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην έκβαση της συζήτησης.
Η βλεμματική επαφή είναι σημαντική καθώς αποτελεί σημείο της μη-λεκτικής επικοινωνίας και βοηθάει τον ασθενή να αισθανθεί πιο άνετα.
Για να επιτευχθεί καλύτερα η βλεμματική επαφή αφήστε τον ασθενή να ντυθεί αφού τον εξετάσετε και μετά ξεκινήστε την συζήτησή σας. Είναι σκόπιμο να κάθεστε αλλά να μην κάθεστε πίσω από εμπόδια (πχ ένα γραφείο) για να νιώθει πιο άνετα ο ασθενής.
Αν ο ασθενής είναι ξαπλωμένος σε κρεβάτι, τότε τραβήξτε μία καρέκλα προς το μέρος του και καθίστε. Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη καθώς μειώνει τον εκφοβισμό από τον οπτικό αντίκτυπο του γιατρού που υψώνεται πάνω από τον ασθενή, που μπορεί να κάνει τον ασθενή να αισθανθεί ευάλωτος. Όταν κάθεστε, δίνεται στον ασθενή ένα αίσθημα συνεργασίας στη συζήτηση.
Σε περίπτωση που δακρύσει ο ασθενής είναι καλύτερο να διακοπεί η βλεμματική επαφή στιγμιαία καθώς κανείς δεν θέλει να τον δουν να κλαίει. Ο ασθενής εκείνη την στιγμή αισθάνεται ιδιαίτερα ευάλωτος.
Τρόπος ακρόασης :Η σιωπή και η επανάληψη είναι δύο δεξιότητες επικοινωνίας που θα στείλουν το μήνυμα στον ασθενή σας ότι ακούτε.
Η σιωπή σας δηλαδή η μη διακοπή του ασθενούς, όταν αυτός μιλάει δείχνει σεβασμό για ό, τι λέει και ότι βρίσκεστε σε “κατάσταση ακρόασης”.
Η επανάληψη περιλαμβάνει τη χρήση της πιο σημαντικής λέξης από την τελευταία πρόταση του ασθενούς στην πρώτη φράση σας.
Άλλες βασικές τεχνικές που δείχνουν ότι ακούτε περιλαμβάνουν κίνηση του κεφαλιού ή χαμόγελο, ανάλογα με την περίσταση.
Διαθεσιμότητα: Πριν τη σημαντική συζήτηση βεβαιωθείτε ότι τα μέλη του προσωπικού δεν θα διακόψουν τη συζήτηση. Αν συμβούν διακοπές κατά την διάρκεια της συζήτησης αντιμετωπίστε τες ευγενικά , έτσι ώστε ο ασθενής σας να μην αισθανθεί λιγότερο σημαντικός από τη διακοπή. Αν έχετε επόμενα ραντεβού, δώστε στον ασθενή σας μια σαφή ένδειξη των περιορισμών του χρόνου σας.
Συμμετοχή σημαντικών άλλων :Ο ασθενής μπορεί να συνοδεύεται στην επίσκεψη από κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο ή πρόσωπο εμπιστοσύνης, αρκεί ο ίδιος να το επιθυμεί. Το πρόσωπό αυτό θα συνεισφέρει στην κατανόηση των πληροφοριών, αλλά και θα μπορεί να στηρίξει τον πάσχοντα, όποτε και αν χρειαστεί.
P- Assessing the patient’s perception
Σε αυτό το στάδιο, ο θεράπων ιατρός είναι απαραίτητο αρχικά να ανιχνεύσει και μετά να μεταδώσει την πληροφορία. Θα πρέπει να ανιχνεύσει τι γνωρίζει ο ασθενείς για την ασθένειά του , χρησιμοποιώντας ανοιχτές και γενικές ερωτήσεις.
Για παράδειγμα:
Τι γνωρίζετε για την κατάσταση της υγείας σας;
Κατανοείτε τα αποτελέσματα των εξετάσεων;
Ποιο είναι το πρόβλημα που θα προκύψει αργότερα;
Ο θεράπων ιατρός είναι σκόπιμο να ευθυγραμμιστεί με τον ασθενή. Αυτό σημαίνει ότι αφήνει τον ασθενή να απαντήσει και χρησιμοποιεί παρόμοιο λεξιλόγιο ώστε να μην υπάρχει χάσμα. Τις περισσότερες φορές ο ασθενής θα αρνηθεί την κατάσταση. H άρνηση είναι σκόπιμη στην πρώτη συνάντηση. Eίναι ουσιαστικά ένας ασυνείδητος μηχανισμός που βοηθάει τον ασθενή να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Δεν είναι απαραίτητο σε αυτό το στάδιο, ο ιατρός να κάνει αντιπαράθεση της άρνησης γιατί μπορεί να αυξηθεί το άγχος του ασθενούς.
Ι- Obtaining the patient’s invitation
Σε αυτό το στάδιο, ο ασθενής προκαλεί με τις ερωτήσεις του τον ιατρό να τον ενημερώσει. Ανάλογα με τις ερωτήσεις των ασθενών, οι ιατροί είναι απαραίτητο να καταλάβουν αν επιθυμούν οι ασθενείς αναλυτική ενημέρωση ή όχι. Πολλοί ασθενείς προτιμούν να γνωρίζουν όλες τις λεπτομέρειες σχετικά με την ασθένειά τους, την διάγνωση αλλά και την θεραπεία τους. Υπάρχουν όμως, και ασθενείς που δεν θέλουν να γνωρίζουν και οι ιατροί πρέπει να σέβονται αυτό το δικαίωμα. Άρα, αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνει με κριτήριο τις επιθυμίες, τις προτεραιότητες και τις αντοχές του ασθενούς.
K-Knowledge
Σε αυτό το στάδιο, ο θεράπων ιατρός πρέπει να μεταφέρει όλες τις πληροφορίες για την ασθένεια. Οι λέξεις του να είναι απλές και κατανοητές. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποίει δυσνόητους ιατρικούς και τεχνικούς όρους ώστε ο ασθενής να έχει την δυνατότητα να τις αφομοιώσει και να τις αποδεχτεί.
Οι πληροφορίες να μεταφέρονται σιγά-σιγά. Ο θεράπων ιατρός λέει μία πληροφορία, διευκρινίζει ότι o ασθενής την κατάλαβε και επιπλέον αναφέρει άλλες πληροφορίες.
Αν ο ασθενής δείχνει μπερδεμένος, ο ιατρός είναι σκόπιμο να επαναλάβει τις πληροφορίες .
Καθώς συναισθήματα και αντιδράσεις προκύπτουν κατά τη διάρκεια αυτής της συζήτησης, αναγνωρίστε τα και ανταποκριθείτε σε αυτά.
Σε αυτό το στάδιο να θυμάται ο θεράπων ιατρός τον ακόλουθο κανόνα:
«Ποτέ δε λέμε ψέματα, αλλά και ποτέ όλη την αλήθεια, όταν ο ασθενής δεν είναι σε θέση (σωματικά ή ψυχικά) ή δε θέλει να την ακούσει».
E- Empathy, emotions
Αυτό είναι το στάδιο όπου ο ασθενής μπορεί να εκφράσει αρνητικά συναισθήματα όπως θυμό, ντροπή κτλ. Μπορεί να κλάψει και να υπάρχει μία ατελείωτη σιωπή μεταξύ γιατρού και ασθενούς.
Είναι απαραίτητο ο ασθενής να εκφράσει τα συναισθήματά του καθώς δημιουργεί μία καλή θεραπευτική σχέση και ένα κλίμα εμπιστοσύνης.
Οι περισσότεροι ιατροί έχουν δυσκολία να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα των ασθενών τους και συχνά νιώθουν και οι ίδιοι μία δυσφορία.
Η δυσφορία αυτή πολλές φορές οδηγεί τους γιατρούς να κρατήσουν κάποιες πληροφορίες κρυφές ή να υποτιμήσουν την σοβαρότητα της κατάστασης του ασθενούς μπροστά του, δίνοντας του μία πιο αισιόδοξη πρόγνωση,
Αυτή είναι μία λάθος τεχνική, καθώς μακροπρόθεσμα ο ασθενής θα χάσει την αξιοπιστία προς τον ιατρό και την θεραπευτική διαδικασία και μπορεί να παραιτηθεί.
Οι ιατροί πρέπει να δείχνουν ενσυναίσθηση για τους ασθενείς τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να νιώθουν όπως νιώθουν και εκείνοι.
Σημαίνει ότι κατανοούν τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των ασθενών τους και βοηθούν ώστε ο ασθενής να συνδεθεί καλύτερα με την θεραπευτική ομάδα και την θεραπευτική διαδικασία.
Μέσω αυτής της διαδικασίας, ο ασθενής καταλαβαίνει ότι το να δείχνει το συναίσθημά του είναι απόλυτα φυσιολογικό και δεν νιώθει απομονωμένος.
Παραδείγματα ενσυναίσθησης:
To ξέρω, αυτό είναι πολύ οδυνηρό.
Πώς σας κάνει αυτό να αισθάνεστε;
Εύχομαι τα νέα να ήταν καλύτερα.
Προφανώς, αυτή η είδηση είναι πολύ ανατρεπτική.
Μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί να αισθάνεστε.
S- Summary, strategy and plan of care
Σε αυτό το τελευταίο στάδιο της ενημέρωσης, το κυριότερο είναι να συνοψίσει ο ασθενής τι έχει κατανοήσει και ποιο είναι το επόμενο εξατομικευμένο πλάνο.
Ο ιατρός πρέπει να εξασφαλίσει ότι ο ασθενής κατανοεί πλήρως όλες τις πληροφορίες που του έδωσε μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Ο ασθενής είναι σκόπιμο να αποχωρήσει από την συζήτηση γνωρίζοντας το σχέδιο των επόμενων βημάτων.
Αν θέλεις να κατεβάσεις στον υπολογιστή σου, όλα τα στάδια με την σύντομη περιγραφή τους σε μορφή PDF, ώστε να το χρησιμοποιείς όταν χρειάζεται, συμπλήρωσε παρακάτω τα στοιχεία σου:
Κλείνοντας, το πρωτόκολλο είναι ένα οργανωμένο σχέδιο δράσης που βοηθάει τόσο τον ιατρό όσο και τον ασθενή.
Μέσω του πρωτοκόλλου, η διαδικασία της ενημέρωσης γίνεται με στάδια.
Το πρωτόκολλο βοηθάει τον ασθενή:
- να επεξεργαστεί καλύτερα τις πληροφορίες
- να εκφράσει τα συναισθήματά του
- να λάβει αποφάσεις
- να συμμετέχει ενεργά στο πλάνο θεραπείας
- να κατανοήσει τη σοβαρότητα της διάγνωσης.
Το πρωτόκολλο βοηθάει τον Ιατρό:
- να μεταφέρει σωστά τις δυσάρεστες πληροφορίες
- να διαχειριστεί τις αντιδράσεις του ασθενούς
- να διαχειριστεί τις δικές του αντιδράσεις
- να διαχειριστεί τις αντιδράσεις των οικείων
